Opening expositie Willem de Boer op zondag 4 september 2016 door emeritus-hoogleraar Lex Kalverboer.
Beste Wim, beste allen
Met veel genoegen spreek ik enkele woorden ter gelegenheid van deze bijzondere expositie van Wim de Boer. Ik stel het zeer op prijs dat hij me daartoe gevraagd heeft. Zelf afficheert hij zich als Willem de Boer van Groningen. M.i. duidt hij hiermee zijn hier geworteld zijn aan. Met zijn poten stevig in deze grond. Zelf een Kalverboer zijnde, voel ik dat sentiment zeer mee. Ik heb iets soortgelijks met mijn Friese herkomst. Natuurlijk is het dan opmerkelijk dat hij in zijn fotografische activiteiten letterlijk de hele wereld rondtrekt. New York , Istanboel, en dan toch weer, als ik het wel heb, Noorderplantsoen Groningen.
Willem, op zoek naar het verrassende in het straatleven. Waarvoor hij een scherp oog heeft. En misschien is dat wat hij overal op de wereld opmerkt en vastlegt tegelijkertijd wel zowel het unieke als ook het universele. En misschien is daarmee deze combinatie tussen zijn ‘geworteld zijn’ en deze zwerfdrang juist wel zijn karakteristiek!
Om te beginnen: wij hebben oude banden. Ooit was Willem leerling op de Huizingaschool in Helpman, ik was daar schoolmeester/hoofd van. Een vernieuwingsschool heette het en dat was het. Een soort bruisend instituut waar veel vrije expressie plaatsvond (Fie Werkman was er nauw aan gelieerd) en onderwijs in de klassieke muziek werd gegeven door de onvergetelijke Ru Sevenhuysen. Met, daardoor geïnspireerd, ook tekenen en schilderen naar muziek, (van mijn toenmalige leerling Matthijs Roling heb ik nog tekeningen van toen deze Thijs twaalf was: de Nacht op de Kale Berg van Moessorgsky, de Moldau van Smetana). Maar op datzelfde instituut ook degelijk reken- en taalonderwijs. Solide onderwijs en experimenteer-mogelijkheid gingen samen. Fantasie ontwikkelen, maar met de poten in de modder blijven. Willem de Boer van Groningen. Hij moet er zich als een vis in het water hebben gevoeld! En wie weet, misschien loopt er nog een lijntje van toen naar zijn huidige artistieke werk.
Willem is een kijker; een rondzwerver, die dingen ziet, die jij niet ziet, of net te laat ziet. Waarvan je denkt: verrek, dat ik dat niet zag.
Maar dat vereist dat je kunt afzien van de geijkte betekenissen en verhoudingen tussen dingen: een minihondje aan een lijntje trekt geen ingepakt draaiorgel achter zich aan. Bij Willem dus wel. Je hebt er een open blik en een grote nieuwsgierigheid voor nodig. Willem heeft die. Nee, niet zomaar. Die ontwikkel je. Die open blik. Dat heeft iets met vrijheid te maken. Ooit leerde Rein Pol ons als eerstejaarsstudenten op Minerva, dat we, als we de kunst ingingen, eerst moesten afzien van de geijkte betekenissen van dingen om ons heen, om onbevangen te kunnen waarnemen: ‘jullie weet te veel’. Daarom liet hij ons de tussenruimten tekenen, dan moet je wel afzien van de gangbare figuur-achtergrond onderscheidingen. Ik schreef er een beschouwinkje over: ‘de Tussenruimten’. Over hoe je ook in het therapeutisch proces, net als in de kunst, voorzichtig moet zijn met de voor de hand liggende betekenissen. (voor wie het interesseert: Tijdschrift Clientgerichte Psychotherapie 43, 2005, 1, p.40-46).
Waarnemen is een akt en Willem laat ons dat zien. De essentie is in jouw verhouding tot het zintuiglijk waarneembare.
Ooit kreeg ik van Hans Ettema, toenmalig collega op de Klinische Psychologie en een erudiet psycholoog/filosoof, het laatste essay van de Franse fenomenoloog Merleau Ponty: ‘Oog en geest’: (wees gewaarschuwd, het is wat zware taal): vrij geparafraseerd schrijft deze: ‘in het waarnemen voltrekt zich een wederzijds kruisen tussen het ziende en het zichtbare, tussen het voelende en het voelbare’. Hij vertolkt de idee dat in de waarneming de wereld direct gegeven is; een opvatting die staat tegenover de oude binnen-buiten, lichaam-ziel indelingen, waarin de essentie wordt gezien als iets, dat diep achter de zichtbare werkelijkheid verborgen is: als een pit in een appel. Merleau Ponty: ‘de wereld is in de dingen, niet er achter’.
En zo laat Willem ons zien dat in wat je ziet, het leven gegeven is.
Genoeg. Ga kijken en laat je verrassen. Zoals Willem. Zijn ongewone perspectieven en verwijzingen: in schaduwbeelden, patronen, die je normaal over het hoofd ziet, schaduwen van palen. Op een trapkleed. Details die naar iets verwijzen, vervreemdende verbindingen. Die bril in Parijs, op de uitnodiging. En vraag je als kijker af, wat dat is, wat het bij Willem nu net doet. En kijk er opnieuw naar en ontdek weer iets anders. Want ‘Willem de Boer van Groningen’ heeft daar het oog voor. Met dat gevoel voor humor, met dat oog voor het pikante, dat hem de dingen ‘met een knipoog’ laat zien. Ik heb al te veel tijd opgebruikt. Derhalve verklaar ik nu deze bijzondere expositie voor geopend. Na de brand die hem en zijn werk trof nu deze opstanding! Gelukgewenst Willem en U allen.
Tenslotte: het uitkomen van Willem’s tweede boek is mede aanleiding tot deze expositie. Dat boek wordt hier vandaag geopenbaard en verkrijgbaar gesteld. Mis het niet.
Lex Kalverboer